براساس پژوهشی که توسط پژوهشگران دانشگاه شهید بهشتی انجام شده ،  نشان می‌دهد که ارتقای آمادگی در برابر حریق در صنعت پتروشیمی نیازمند رویکردی سیستماتیک و توجه همزمان به تمامی ابعاد شناسایی شده است. تقویت فرهنگ ایمنی، بهبود هماهنگی بین سازمانی، اجرای مدیریت ریسک پویا و کاهش اثرات تحریم از طریق سیاست‌گذاری مناسب می‌تواند به طور قابل توجهی بر عملکرد ایمنی صنعت پتروشیمی تأثیر بگذارد و از پیامدهای حوادث آتش‌سوزی بکاهد.

عوامل مؤثر بر آمادگی صنعت پتروشیمی در برابر حریق

مقدمه
صنایع پتروشیمی به دلیل ماهیت فرآیندی، مواد شیمیایی خطرناک و شرایط عملیاتی پیچیده، همواره در معرض خطر حوادث جدی مانند آتش‌سوزی و انفجار هستند. این مطالعه کیفی با هدف شناسایی عوامل مؤثر بر آمادگی صنعت پتروشیمی ایران در برابر حریق انجام شده است.

روش شناسی
- طرح مطالعه: مطالعه کیفی با رویکرد تحلیل محتوا
- مدت مطالعه: از ژوئیه 2020 تا دسامبر 2021
- شرکت‌کنندگان: 22 نفر شامل:
  - مدیران بحران (12 نفر)
  - مدیران ارشد HSE (3 نفر)
  - فرماندهان عملیات آتش‌نشانی (2 نفر)
  - سیاست‌گذاران (2 نفر)
  - اساتید دانشگاه (3 نفر)
- روش جمع‌آوری داده: مصاحبه‌های نیمه ساختاریافته
- تحلیل داده‌ها: با روش تحلیل محتوای متعارف

یافته‌های کلیدی
شش عامل اصلی مؤثر بر آمادگی شناسایی شد:

1. ویژگی‌های حریق
- ذات حریق: نوع، وسعت و شدت حریق
- زنجیره حریق: شناسایی واکنش‌های زنجیره‌ای و کنترل منابع جرقه

2. سیاست‌گذاری
- مقررات: وجود قوانین الزام‌آور و آیین‌نامه‌های نظارتی
- مستندسازی اطلاعات: سیستم ثبت حوادث و استفاده از درس‌های آموخته شده
- مشوق‌های بیمه‌ای: تخفیف‌های بیمه‌ای و معافیت‌های مالیاتی

3. عوامل مدیریتی
- تعهد و رهبری: پایبندی عملی مدیریت ارشد به ایمنی
- فرماندهی حادثه: استقرار سیستم فرماندهی حادثه یکپارچه
- ارتباطات و اطلاعات: سیستم ارتباطی منسجم درون و برون سازمانی
- برنامه‌ریزی: تدوین برنامه پاسخ به شرایط اضطراری (ERP)

4. عوامل پشتیبانی
- تأمین تجهیزات: تجهیزات اطفای حریق و حفاظت فردی
- هماهنگی و همکاری: انعقاد تفاهم‌نامه با سازمان‌های امدادی
- آموزش و آگاهی: آموزش مستمر پرسنل و برگزاری مانور

5. فرهنگ ایمنی
- طراحی ذاتاً ایمن: در نظرگیری ایمنی از مرحله طراحی
- مدیریت ریسک: شناسایی، ارزیابی و کنترل مستمر ریسک‌ها
- پایش و حسابرسی: بازرسی منظم و سیستم نظارتی مبتنی بر بازخورد

6. پیامد تحریم
- سخت‌افزار: محدودیت دسترسی به قطعات با کیفیت
- نرم‌افزار: محرومیت از فناوری‌های روز و نرم‌افزارهای تخصصی

جمع‌بندی و پیشنهادات

نتایج اصلی
- آمادگی صنعت پتروشیمی در برابر حریق متأثر از عوامل چندبعدی است
- تعهد مدیریت و سیاست‌گذاری مناسب پایه اصلی آمادگی است
- تحریم‌ها به عنوان یک عامل خارجی اثر منفی بر آمادگی دارد

پیشنهادات اجرایی:

۱. راهبردهای مدیریتی
- استقرار سیستم مدیریت یکپارچه ریسک
- تدوین برنامه پاسخ به شرایط اضطراری (ERP)
- ایجاد سیستم فرماندهی حادثه یکپارچه

۲. راهبردهای منابع انسانی
- آموزش مستمر و تخصصی پرسنل
- برگزاری دوره‌های مانور و تمرین عملی
- ارتقای فرهنگ ایمنی در سطوح مختلف سازمان

۳. راهبردهای فنی و مهندسی
- به روزرسانی تجهیزات اطفای حریق
- اجرای طراحی ذاتاً ایمن در پروژه‌های جدید
- استقرار سیستم‌های پایش و مانیتورینگ پیشرفته

۴. راهبردهای سیاست‌گذاری
- تدوین مقررات تشویقی برای سرمایه‌گذاری در حوزه ایمنی
- ایجاد سیستم مستندسازی و اشتراک‌گذاری تجربیات
- توسعه همکاری‌های بین‌المللی برای کاهش اثر تحریم‌ها

نکات کلیدی برای اجرا:

- اولویت‌بندی: تمرکز بر عوامل با بیشترین اثرگذاری
- یکپارچگی: هماهنگی بین تمام بخش‌های سازمان
- استمرار: پیگیری مستمر و بهبود فرآیندها
- یادگیری سازمانی: ثبت و تحلیل حوادث و طراحی سناریو برای موارد آتی

جمع‌بندی نهایی
این مطالعه نشان می‌دهد که بهبود آمادگی در برابر حریق نیازمند رویکردی سیستماتیک و همه‌جانبه است. با اجرای راهکارهای پیشنهادی می‌توان به سطح مطلوبی از آمادگی دست یافت که منجر به کاهش خسارات جانی و مالی می‌شود. موفقیت در این مسیر مستلزم تعهد جدی مدیریت و همکاری تمام ذی‌نفعان است.
مطالعه کیفی حاضر به بررسی عوامل مؤثر بر آمادگی صنعت پتروشیمی در برابر حریق می‌پردازد. یافته‌ها نشان می‌دهد که شش عامل اصلی شامل ویژگی‌های حریق، سیاست‌گذاری، عوامل مدیریتی، عوامل پشتیبانی، فرهنگ ایمنی و پیامد تحریم بر سطح آمادگی این صنایع تأثیرگذارند. تعهد مدیریت، برنامه‌ریزی جامع، آموزش مستمر پرسنل و تأمین تجهیزات مناسب از جمله مؤلفه‌های کلیدی در ارتقای آمادگی محسوب می‌شوند.