در یک سال اخیر، آتش‌سوزی‌های مکرر در واحدهای صنعتی ایران نشان‌دهنده وضعیت نگران‌کننده مدیریت ریسک در این بخش است. ترکیب خطرناک "زیرساخت‌های فرسوده"، "فرهنگ ایمنی ضعیف" و "فشارهای اقتصادی" موجب ایجاد چرخه معیوب حوادث صنعتی شده است. رویکرد غالب در این واحدها همچنان واکنشی و منفعلانه است، به طوری که تنها پس از وقوع حادثه به فکر چاره‌اندیشی می‌افتند.
برای خروج از این بحران، نیازمند تحولی اساسی در نگرش به مقوله ایمنی هستیم. راه حل اصلی در "پیشگیری فعالانه" از طریق اجرای ارزیابی دوره‌ای ریسک، نظارت مستمر و استفاده از سازوکارهای تشویقی بیمه‌ای نهفته است. بدون سرمایه‌گذاری جدی در نوسازی تجهیزات و آموزش مستمر پرسنل، شاهد تداوم این روند نگران‌کننده خواهیم بود. در مقاله پیش‌رو بنا داریم به این موضوع به صورت تفصیلی مگاهی کنیم و البته خاطر نشان می‌شود انتخاب مشاور مناسب برای مدیریت ریسک در کوتاه مدت برای بلوغ سازمان کمک شایانی خواهد کرد.
وضعیت مدیریت ریسک در واحدهای صنعتی ایران
تحلیل ریشه‌های بحران ایمنی:
آتش‌سوزی‌های پیاپی در کارخانه‌ها و شهرک‌های صنعتی طی سال گذشته، زنگ خطری برای نظام مدیریت ریسک کشور محسوب می‌شود. بررسی این حوادث چهار عامل کلیدی را نشان می‌دهد:
۱. زیرساخت‌های فرسوده: شبکه‌های برق قدیمی، عدم سیستم‌های اتصال به زمین استاندارد و فرسودگی ماشین‌آلات، مهم‌ترین عامل فنی در بروز آتش‌سوزی‌هاست.
۲. مدیریت نادرست انبارداری: تجمع مواد اشتعال‌زا در مجاورت منابع حرارتی، نگهداری غیراصولی مواد شیمیایی و انباشت گردوغبارهای قابل اشتعال، محیط‌های صنعتی را به کانون‌های بالقوه حادثه تبدیل کرده است.
۳. کمبود آموزش و فرهنگ ایمنی: عدم برگزاری منظم مانورهای اطفای حریق، بی‌توجهی به اصول ایمنی در عملیات جوشکاری و ناآگاهی پرسنل از پروتکل‌های شرایطط اضطراری، زمینه‌ساز تشدید خسارات است.
۴. تأثیر فشارهای اقتصادی: تحریم‌ها و مشکلات مالی، واحدها را مجبور به کاهش هزینه‌های نگهداری و پیشگیری کرده و بسیاری قادر به تمدید پوشش‌های بیمه‌ای ضروری نیستند.
ارزیابی نظام مدیریت ریسک: چالش‌ها و کاستی‌ها
حاکمیت رویکرد منفعلانه: فقدان سیستم‌های پیشگیرانه مانند اسپرینکلرها و ارزیابی مستمر ریسک، نشان از غلبه فرهنگ واکنشی بر مدیریت ایمنی دارد.
نظارت ضعیف و عدم اجرای قوانین: با وجود مقررات نسبتاً جامع، ضعف در نظارت مستمر و برخورد قاطع با متخلفان، زمینه تداوم نقض استانداردها را فراهم کرده است.
نقش کمرنگ بیمه در پیشگیری: رابطه واحدهای صنعتی با شرکت‌های بیمه‌گر عمدتاً به تراکنش مالی محدود شده و از ظرفیت مشاوره‌ای بیمه در مدیریت ریسک بهره‌گیری نمی‌شود.
راهکارهای جامع برای تحول در مدیریت ریسک:
۱. اجرای سیستم ارزیابی ریسک اجباری:
- الزام واحدها به انجام ارزیابی ریسک دوره‌ای توسط نهادهای مستقل
- ارائه گزارش به سازمان آتش‌نشانی و بیمه‌گر
۲. استقرار نظام نظارت هوشمند:
- ایجاد سامانه پایش الکترونیک وضعیت ایمنی واحدها
- اجرای بازرسی‌های ناگهانی با همکاری سازمان آتش‌نشانی
۳. بسترسازی اقتصادی برای ارتقای ایمنی:
- اعمال تخفیف‌های تشویقی در حق بیمه برای واحدهای دارای سیستم‌های ایمنی پیشرفته
- ایجاد صندوق حمایت از نوسازی تجهیزات ایمنی
۴. نهادینه‌سازی فرهنگ ایمنی:
- برگزاری دوره‌های آموزشی اجباری برای مدیران و پرسنل
- اجرای فصلی مانورهای عملیاتی اطفای حریق
جمع‌بندی نهایی:
گذار از وضعیت کنونی به استانداردهای قابل قبول در مدیریت ریسک صنعتی، نیازمند عزم جدی تمام ذی‌نفعان است. این تحول تنها با نوسازی فنی محقق نخواهد شد، بلکه مستلزم تغییر نگرش اساسی از "ایمنی به عنوان هزینه" به "ایمنی به عنوان سرمایه‌گذاری" است. تا زمانی که ایمنی به عنوان اولین اولویت در مدیریت واحدهای صنعتی جایگاه واقعی خود را پیدا نکند، شاهد تکرار این چرخه مخرب خواهیم بود.
